Հրապարակումներ
Սթափ, ոչ հիացական հայացք Աքրամ Այլիսլիի գրքին
Երբեմն անսպասելի իրադարձություններ են տեղի ունենում։ Եվ մեր արձագանքը դրանց, համապատասխանաբար, կարող է այնքան էլ համարժեք չլինել։ Մոտավորապես այդպես եղավ նաև աղմուկ հանած «Քարե երազներ» գրքի հետ կապված։ Նախ ասեմ, որ որ ոչ մի ցանկություն չունեմ սևացնելու կամ ինչ-որ կերպ նսեմացնելու ադրբեջանցի գրող Աքրամ Այլիսլիի ստեղծագործության արժեքը։ Բայց «վերջապես ադրբեջանցին էլ գրեց ճշմարտությունը» խոսքերն ասելով հիացմունքի մեջ ընկնելը նույնպես այնքան էլ տեղին չեմ համարում։ Համարձակվեմ ենթադրել, որ հիացողները կամ գիրքը չեն կարդացել, կամ կարդացել են անուշադիր, ինչպեսև նրանք, ովքեր կատաղի քննադատում են այն Ադրբեջանում։ Բայց չէ՞ որ սա այն դեպքն է, երբ եզրահանգումներ անելիս չարժե շտապել։ Գլխավորն այն է, որ պարզապես պետք էր կարդալ, թե ինչ է գրել ադրբեջանցի գրողը, և գրե՞լ է արդյոք անվիճելի ճշմարտությունը։
Իրականում Ա.Այլիսլին գրում է, մեղմ ասած, պատմական փաստերի որոշակի աղավաղմամբ՝ հօգուտ ադրբեջանական քարոզչության։ Նա նկարագրում է, թե ինչպես 1990թ. հունվարին ադրբեջանցիները, այն է՝ Հայաստանից եկած երազները, փողոցում դաժանաբար ծեծի են ենթարկել ադրբեջանցի տարեց դերասանին, «նրա վրա հարձակվել են վայրի գազանների նման»՝ նրան հայի տեղ դնելով։ Այդ նույն ժամանակ միջադեպի վայրում հայտնվել է մեկ այլ դերասան, որին, թեև մեծ դժվարությամբ, հաջողվել է վերջ տալ ծեծին, բացատրելով, որ իր գործընկերն, ի վերջո, հայ չէ։ Ի դեպ, վեպի վերջում ադրբեջանցի դերասանը, բազմաթիվ վերքեր ստանալով, այնուամենայնիվ, մահանում է։ Սակայն կարևոր է, որ ստեղծագործության միջով կարմիր թելի պես անցնում է այն միտքը, որ փախստական երազները վրեժ են լուծում հայերից այն դաժանության ու հալածանքների համար, որոնց ենթարկվել են իրենք։ Արդյո՞ք սա ինքնատիպ շարունակությունը չէ ադրբեջանական իշխանությունների այն գաղափարախոսության, որը երկար տարիներ ցանկացած ճանապարհով փորձում է ապացուցել, թե Սումգայիթի և Բաքվի ջարդերը կատարել են ոչ թե տեղի գլխակերները, այլ Հայաստանից փախստականները։ Եվ նրանց, իբր, կարելի է հասկանալ, որովհետև նրանք տուժածներ են, տառապյալներ և կատաղության մեջ են ընկել այն բանի համար, թե ինչպես են իրենց հետ վարվել։ Նրանց հալածել են՝ նրանք նույն կերպ են պատասխանում։ «Քարե երազներում», իհարկե, զուտ անուղղակիորեն, յորովի է մատուցվում հենց նման վարկածը։ Նշենք նաև այն, որ 75-ամյա գրողը չէր կարող չիմանալ, որ երազները Հայաստանը լքել են հիմնականում մինչև 1988թ.։ Գրքում նկարագրված ժամանակ նրանց հոսքը Հայաստանից դադարել էր, այսինքն՝ նրանք չէին կարող հայերի հետապնդումների օբյեկտ լինել։
Ինչ վերաբերում է վերջինների կույր մոլությանը, իրենց վիրավորանքների համար վրեժ լուծելուն, ապա այստեղ տեղին է պատմել այն մասին, ինչը շատերը պարզապես չգիտեն։ Հայաստանից հեռացած այսպես կոչված երազներն իրականում շատ կուզենային հետ վերադառնալ։ Այս մասին վկայությունները պահվում են գլխավոր դատախազության, ՆԳՆ, Ազգային անվտանգության ծառայության արխիվներում, ընդ որում՝ թե՛ Հայաստանի, թե՛ այն ժամանակվա ԽՍՀՄ-ի։ Խոսքը բազմահազար հայտարարությունների մասին է, այդ թվում և ԽՄԿԿ Կենտկոմ ներկայացված, որոնցով մարդիկ դիմում էին 1988-90թթ.՝ ցանկություն հայտնելով վերադառնալ հայրենիք։ Հարց է ծագում. հայերից վրեժ լուծելու մոլուցքով տարված մարդը կերազի՞ արդյոք վերադառնալ և ապրել հայերի մեջ։
Ի դեպ, բոլորը չէ, որ ճշմարտանման են համարում Ադրբեջանում այս գրքի հանդեպ առկա վայրագ արձագանքը։ Ադրբեջանական մամուլը և հեղինակն ինքը շեփորում են, թե Այլիսլիին հետապնդում են։ Բայց նշենք, որ հետապնդումն իրականացվում է ոչ ադրբեջանական ազգային ստանդարտներին համապատասխան, այլ շատ ավելի քաղաքակիրթ ձևով։ «Կատաղած» երիտասարդությունը հավաքվում է գրողի տան մոտ, բայց այրում է, բարեբախտաբար, ոչ թե տունը, այլ գրքերը։ Եվ որ գլխավորն է՝ «մոռանում» են բերել իրենց սիրելի գործիքը՝ կացինը։ Այ թե ակնհայտ առաջընթաց է, հա՜։
Լուրեր են տարածվում, թե գրողի «հալածանքների» շրջանակում աշխատանքից հեռացրել են նրա կնոջը։ Բայց հարգարժան խանումն արդեն 70 տարեկան է և վաղուց ժամանակն է, որ պատվով թողնի գրադարանի վարիչի «բարձրաստիճան» պաշտոնը և վաստակած հանգստի անցնի։ Չէ՞ որ կենսաթոշակային տարիքի է։
Բայց չնայած վերն ասվածին, Ա. Այլիսլիի արարքը, որը համարձակվել է բավական համարձակ գիրք գրել, միանշանակ, հարգանքի է արժանի։ Անգամ աչք չփակելով այն բանի վրա, որ այնտեղ 100%-անոց ճշմարտությունը չի ասվում։ Միևնույն ժամանակ, մենք տեսնում ենք, որ նման «կրճատված», ոչ միանշանակ ճշմարտությունն էլ է առաջ բերում ադրբեջանական հասարակության բութ զայրույթն ու անհասկացողությունը։ Այստեղ ագրեսիա և չարություն է առաջ բերում այն միտքը, որ հայերն ու ադրբեջանցիները կարող են միասին գոյակցել։ Պաշտոնական դիրքորոշումը հայերի հանդեպ այնքան քարանձավային է, որ դրա ֆոնին անգամ այս ակնհայտորեն ոչ հայամետ գիրքն է լուրջ նվաճում թվում։
Կարծում ենք՝ Հայաստանում Ա.Այլիսլիի աջակցությունն ավելի շատ կապված է ոչ թե գրքի բովանդակության, այլ այն արձագանքի հետ, որին այն արժանացել է իր հայրենիքում։ Այլ կերպ՝ խոսքը ոչ թե հեղինակի կամ նրա ստեղծագործության պաշտպանության, այլ իր դիրքորոշումը, իր մոտեցումն ունենալու գրողի իրավունքի մասին է։ Իսկ դրանք միանգամայն տարբեր բաներ են։
էլեկտրոնային օրաթերթ «Ազգային գաղափար»
Գնահատում
Ուղարկել մեկնաբանություն
Նորություններ գործընկերներից
SELECTORNEWS
Загрузка...
Կարծիքների քանակը - 3
Կարծիքներ
Я читал роман внимательно – от начала до конца. Причем отслеживаю события, связанные с публикацией романа. Вы случайно не забыли, что за ухо писателя лидер националистов объявил вознаграждение в 10 тысяч долларов. Вы ставите под сомнение, что пострадали члены семьи Айлисли! Пишите про жену писателя, которой 70 лет, а про его сына, полковника таможенной службы, уволенного после выхода романа, не вспомнили? Может, вы забыли и то, что самого писателя лишили президентской пенсии и всех званий. Вам недостаточно того, что молодежь во дворе дома Айлисли жгла его книги, что произведения писателя пронесли в гробу по улицам Баку?! Более того: когда Айлисли назвали армянином, он ответил, что если бы даже и был армянином, то стеснялся бы этого, а наоборот, гордился, как гордится тем, что он азербайджанец. В конце концов, он написал о том, как убивали в его родном селе армян. Причем написал с убийственной художественной силой. С чувством глубокого сострадания к несчастным жертвам и презрением к палачам! Может, вы пропустили эпизод, в котором азербайджанский актер мечтал поехать в Эчмиадзин, чтобы, став монахам отмаливать грехи мусульман за то зло, которое они причинили армянам? А кому посвящается роман? «Посвящается памяти земляков моих, оставивших после себя неоплаканную боль»! Моим неоплаканным землякам» - вот что вынес в предисловие автор. Когда убивали армян в Баку, одни отворачивались, другие затыкали уши, чтобы не слышать крики и стоны, но были и те (их, конечно, было немного), кто помогал армянам, спасал, рискуя своей жизнью. Их было немного, но они были. Это лучшие сыны и дочери азербайджанского народа! Настоящие герои! И Садй Садыглы, знаменитый азербайджанский артист, который пытался защитить старика армянина – это собирательный образ! Хвалить свой народ под силу каждому писателю. Тяжело написать правду! Цель Айлисли – сближение наших народов. Это очевидно, и в доказательствах не нуждается.
Книгу не читал, но по вашей статье, Лана, составил определенное представление. Обещаю прочитать, заинтересовало, и тогда уже предметно поговорить с вами о ней.
Лана, трудно с вами не согласиться! Но, думаю, что все-таки, в Армении не было такого уж ликования по поводу публикации этого романа. Причина известна и вам--мы, в отличие от соседей хорошо знали всегда и знаем сегодня свою историю. Вы правильно заметили, что всю вину за погромы Айлисли перекладывает на плечи ”еразов”--- это очень удобная позиция. Но и погромы в Агулисе по версии писателя тоже оказались на совести только турок, когда все знают, что турок и кавказский татарин всегда убивали и разбойничали рядом и ”дополняли” друг друга. Схема была одна и полностью проявилась в геноциде армян в Баку с 1905--1919-х гг. В 1919 году турецким войскам был отдан армянский Баку на растерзание, а за ними как шакалы шли убийцы и мародеры из кавказских татар, позже названных Сталиным азербайджанцами. Айлисли многого не договорил или не захотел говорить, скорее всего второе. Он сам в интервью заметил, --”жаль, что меня не поняли в азербайджане”. А один из режиссеров даже резюмировал, что если азербайджанцы хотят получить американский ОСКАР, они должны экранизировать роман Айлисли. Так, что вы правы, у этого явления двойное дно. А азербайджанское общество отвергло этот роман только по одной причине--- ”Агулисов” у этой хищной республики полно, в том числе Баку, Гандзак, весь равнинный Карабах, Шемахи, Нуха, оставленные села с уникальной структурой и церквями-- Геташен, Бананц и др.--все не перечислить. Айлисли упорно в своем романе называет Агулис селом, деревней. Им не понять, что Агулис, до их прихода, был великолепным городом. Строить города кочевники не умели, а вот город превращать в заурядную грязную деревню вполне в азербайджанских и турецких традициях. Но этот писатель признался в грехах, которые до сих пор в этой хищной стране считались подвигом--это уже прогресс.